گاه نوشت های من

نفس و ماهیت مدارک الکترونیکی

 

سالها پیش یک کامپیوتر کل اتاق را اشغال می کرد، امّا امروز کامپیوتر می تواند به اندازه کف دست باشد پیشرفت های فنی که در اختیار پلیس است، توسط مجرمین نیز مورد بهره برداری قرار می گیرد.

کامپیوترها و دیگر ابزارهای الکترونیکی تمام جنبه های زندگی پیشرفته امروزی را تحت تأثیر قرار داده اند کامپیوتر ها می توانند در ارتکاب جرم مورد استفاده قرار گیرند و حاوی مدرک جرم باشند و یا حتی هدف جرم واقع شوند.

پی بردن به نفس و ماهیت مدارک الکترونیکی، چگونگی بررسی صحنه های جرم حاوی مدارک بالقوه الکترونیکی، و نحوه بر خورد یک پلیس و کار آگاه با صحنه جرم الکترونیکی مورد بررسی قرار می گیرد.

پلیس برای انجام وظیفه در قبال مدارک الکترونیکی، نیازمند وجود هماهنگی و همکاری میان کارمندان و بازرسان، مسئولان آزمایشگاهی و مدیران می باشد.

اولین افسری که وارد صحنه جرم می شود موظف به تشخیص، انتخاب، حفاظت، حمل و یا ذخیره مدرک الکترونیکی می باشد. در دنیای امروزی این امر می تواند وظیفه هر عضوی از پلیس باشد. ممکن است که هر کدام از کارکنان دستور  جمع آوری مدارک الکترونیکی را داده یا خود در جمع آوری مدارک مشارکت نمایند. شاید لازم باشد مسئولان آزمایشگاهی در صحنه جرم به عنوان دستیار عمل کرده و در بررسی مدارک ایفای نقش کنند .در این بین وظیفه مدیران این است که اطمینان حاصل کنند افراد تحت امر آنها به خوبی آموزش دیده و در بر خورد با مدارک الکترونیکی به اندازه کافی مجهز هستند.

هر مسئول می بایستی حساسیت و ماهیت مدارک الکترونیکی، شیوه های که برای انتخاب و حفاظت از آنها وجود دارد را درک کند.

فعالیت های که باعث تغییر آسیب رساندن یا خراب کردن مدارک اصلی می شوند باید توسط دادگاه به دقت مورد بررسی قرار گیرند.

آیین دادرسی باید به گونه ای باشد که اجازه بررسی صحنه جرم الکترونیکی را صادر کند. ادله الکترونیکی داده ها و اطلاعاتی هستند که به وسیله ابزار الکترونیکی ذخیره   یا انتقال داده می شوند و حائز اهمّیت تخصصی هستند.

همانطور که اثر انگشت یا DNA ادله ای مخفی می باشند مدرک الکترونیکی نیز همان حالت را دارند. در حالت طبیعی نمی توانیم ببینیم در یک شیئ فیزیکی که حاوی مدرک است، چه چیزی وجود دارد. برای اینکه مدارک را قابل رویت کنیم وجود تجهیزات و نرم افزار های خاص از ضروریات می باشد.

ممکن است که جهت توضیح مرحله بازرسی و محدودیت های فرایند بازرسی، در مراحل دادرسی به شهادت افسر نیاز باشد.  ماهیت خاص مدارک الکترونیکی به گونه ای است که پذیرش آنها را در دادگاه با چالش های ویژه ای مواجه کرده است. جهت رو یا رویی با این چالش مأمورین پلیس باید روش های خاص جمع آوری ادله مذکور که مرکب از چهار مرحله شناسایی، جمع آوری مدرک، بررسی، تجزیه و تحلیل و ارائه گزارش می باشد به نحو صحیح اجراء نمایند.

مرحله جمع آوری شامل :

جستجو جهت شناسایی، جمع آوری و مستند سازی مدرک الکترونیکی میباشد.

مرحله گزینش می تواند شامل انجام عملیات بی درنگ : (Real-Time)

عملیات بی درنگ آن دسته از عملیات هایی هستند که در آن فعالیتهای ماشین با تصویر  و ادراک آدمی انطباق دارد و عملیات کامپیوتر با  همان سرعت فرایند فیزیکی یا خارجی انجام می شود) بر روی اطلاعات ذخیره شده ای باشد که اگر در صحنه جرم اقدام های احتیاطی انجام نشود، ممکن است  از بین برود.

فرایند بررسی، مدارک را قابل رویت کرده و اصل و مفهوم آنها را  مشخص می سازد.

 این مرحله شامل چندین اقدام میباشد:

اول باید محتوا را مستند سازی کرده و وضعیت مدرک را در کلیّت آن نشان داد. چنین مستند سازی موجب می شود کلیه اعضاء گروه بررسی، محتوای ادله را کشف نمایند. یکی از این مراحل تحقیق در باره اطلاعاتی است که احتمال دارد پنهان یا نا مفهوم شده باشند.

زمانی که تمام اطلاعات قابل رویت شد مرحله احیای داده ها شروع می شود. به این طریق داده های مورد نظر را از داد ه های که قابل استفاده نیستند جدا می کنند با توجه به این که می توان مقدار بسیار زیادی از اطلاعات را در کامپیوتر ذخیره کرد انجام این مرحله از بازرسی کاری بسیار مهم و سخت می باشد.

تجزیه و تحلیل با بررسی از آن نظر تفاوت دارد که تجزیه و تحلیل به نتیجه بررسی به خاطر ارزش اثباتی و اهمیت آن در پرونده ، توجه دارد.

تفتیش یک بررسی فنی است که در حیطه کار متخصصین آزمایشگاهی قرار دارد، در حالی که تجزیه و تحلیل توسط تیم تحقیقاتی صورت می گیرد در بعضی ادارات یک بخش یا یک گروه هر دو نقش را به عهده دارند.[1]

ادله الکترونیکی اطلاعات و داده های ارزشمند تحقیقاتی هستند که بر روی یک وسیله الکترونیکی ذخیره یا توسط آن انتقال داده می شوند. چنین مدارکی زمانی بدست می آیند که داده ها و اقلام فیزیکی را برای اهداف بررسی، جمع آوری و ذخیره کرده باشند.

پیشرفت پرشتاب و هر روزه بشر در گستره عظیم تار نمای جهانی و جولان و تصرف در فضای مجازی باعث شده تا این عرصه عظیم از گزند سوء استفاده و تقلب و جرم در امان نباشد.

مدارک الکترونیکی اغلب به مانند اثر انگشت یا  DNAپوشیده و پنهان می باشد می تواند به سرعت و سهولت به خارج از مرز انتقال یابد.

شکننده و آسیب پذیر بوده و به سادگی قابل تغییر می باشد. و گاهی اوقات به زمان حساس هست و به مرور زمان از بین می رود. در صحنه جرم الکترونیکی معمولاً مراحلی در برخورد با ادله از قبیل مستند سازی، شناسایی، جمع آوری و حفاظت و بسته بندی لازم است که رعایت شوند.[2]

 

چگونگی بررسی صحنه های جرم حاوی مدارک بالقوه الکترونیکی

 

می توان در بسیاری از انواع جدید وسایل الکترونیکی که امروزه در اختیار مصرف کنند گان می باشد، ادله الکترونیک را پیدا نمود.

در صحنه جرم با انواع گسترده ای از نمونه وسایل الکترونیکی مواجه می شویم. بیشتر ابزارها و وسایل الکترونیکی دارای حافظه ای می باشند که وجود جریان الکتریسیته در آنها مانند باطری یا جریان برق متناوب برای بقای اطلاعات، ضروری می باشند.  داده ها می توانند به سادگی به وسیله قطع جریان برق یا خالی شدن باطری از بین بروند.

معمولاً سیستم های کامپیوتری از یک واحد اصلی، که بعضی مواقع واحد پردازش مرکزی نامیده می شود) CPU  (ابزار ذخیره سازی داده ها، مانیتور، صفحه کلید و موس تشکیل می شوند.

کامپیوتر می تواند خودکفا و مستقل باشد یا به یک شبکه متصل باشد. انواع دیگر مانند لب تاپ ها دسک تاپ (کامپیوترهای رومیزی) سیستم های تاور، مینی کامپیوترها و کامپیوترهای بزرگ وجود دارند قطعات جانبی شامل مودم ها،   چاپگر ها، اسکنر ها، ایستگاه های استقرار و ابزارهای ذخیره سازی داده های بیرونی می باشند. به عنوان مثال دسک تاپ، سیستم های کامپیوتری متشکل از یک کیس،مادر برد، ابزار ذخیره سازی داده ها با یک صفحه کلید و موس می باشد.

برای تمام امور و وظایف محاسباتی و ذخیره سازی اطلاعات، شامل پردازش کلمه ای، محاسبات و ارتباطات گرافیکی به کار برده می شوند.

ادله بالقوه : عموماً ادله در فایل ها، وسایل ذخیره سازی، سخت افزارها و  واسطه ها  یافت می شوند.

به عنوان مثال: فایل های ایجاد شده توسط کاربر ممکن است حاوی دفترچه آدرس و تلفن و فایل های پایگاه های داده باشد که امکان اثبات جرم را فراهم و می توانند حاوی تصاویر متحرک و ثابت مستهجنی در رابطه با فعالیت های پورنوگرافی کودکان و ارتباط مابین مجرمین همچون نامه ها و پست الکترونیکی باشد و همچنین لیست های خرید و فروش مواد مخدر می توانند در برنامه صفحات گسترده (نام یک برنامه) پیدا شوند. ممکن است فایل ها را در روی یک هارد دیسک یا در داخل فایل های دیگر پنهان نمایند. یا این که از روی عمد، فایل های حاوی مدارک جرم را با یک اسم بی خطر و فاقد ضرر پنهان و مخفی کنند. [3]

نحوه برخورد با صحنه جرم الکترونیکی

اولین کسی که وارد صحنه می شود باید به منظور تضمین امنیت تمامی اشخاص در صحنه جرم و حفاظت از صحت تمامی ادله سنتی و الکترونیکی، اقداماتی را به عمل بیاورد. پس از محافظت از صحنه جرم و تمامی افراد واقع در آن، اوّلین افسری که به صحنه جرم وارد می شود باید با چشم خود ادله بالقوه فیزیکی و الکترونیکی را شناسایی و مشخص نماید.

صفحه کلید ها، موس کامپیوتر، دیسک ها، یا دیگر وسایل ممکن است اثر انگشت های پنهانی یا ادله مادی دیگری بر روی خود داشته باشند که باید از آنها محافظت به عمل آید. مواد شیمیایی به کار رفته در تهیه پرینت های مخفی و  غیر قابل رویت می تواند به تجهیزات و داده ها آسیب برساند. بنابر این   پرینت های مخفی را باید پس از تکمیل بازیابی ادله الکترونیک جمع آوری کرد.

جهت حفاظت از صحنه جرم الگوی صلاحیت را باید مد نظر داشته باشیم.

 مد نظر داشتن الگوی فوق به این صورت است که مطمئن باشیم کلیه اشخاص از  منطقه ای که ادله از آنجا گرد آوری و جمع شده است دور شوند. در این مرحله از تحقیقات وضعیت هیچ کدام از وسایل الکترونیکی را تغییر نباید داد. چنانچه دستگاهی خاموش بود آن را خاموش بگذاریم. اگر روشن بود آن را به همان حالت باقی بگذاریم.  تمامی افراد داخل صحنه جرم را شناسایی و از یکدیگر  جدا کنیم و وضعیت آنها را در زمانی که وارد صحنه جرم    می شویم ثبت کنیم. مالکین و یا کاربران وسایل الکترونیکی که در صحنه جرم مشاهده شدند شناسایی شوند.[4]

در صحنه جرم الکترونیکی هنگام مشاهده مدارک می بایست اقدامات احتیاطی در جهت جمع آوری، نگهداری و آزمایش مدارک الکترونیکی را اعمال نماییم.

معمولاً مراحل بر خورد با ادله الکترونیکی در یک صحنه جرم به شرح ذیل می باشد :

1- مستند سازی صحنه جرم

2- شناسایی و تشخیص ادله

3- جمع آوری و حفاظت از ادله

4- بسته بندی و حفاظت از مدارک

افرادی که بررسی مدارک الکترونیکی را انجام می دهند می بایستی در راستای هدف آموزش های کافی را دیده باشند تا بتوانند مراحل فوق را به نحو صحیح انجام دهند.[5]

مستند سازی صحنه جرم الکترونیکی

 

مستند سازی صحنه جرم موجب ثبت آن واقعه در تاریخ برای همیشه خواهد شد مستند سازی صحنه در جریان تحقیقات، فرآیندی ثابت و دائم می باشد. ثبت صحیح محل و وضعیت کامپیوترها، وسایل ذخیره، دیگر وسایل الکترونیکی و ادله قراردادی حائز اهمیت می باشد. صحنه جرم را باید همراه با جزییات آن مستند سازی کرد. صحنه فیزیکی را مشاهده و مستند سازی می نماییم.

وضعیت و محل سیستم کامپیوتری از جمله وضعیت برق کامپیوتر (روشن، خاموش و یا در حال استراحت) را مستند سازی کنیم. اکثر کامپیوترها دارای چراغ وضعیت می باشند که نشان می دهد کامپیوتر روشن است، به همین صورت چنانچه صدای پنکه (فن کامپیوتر) به گوش برسد، احتمالاً سیستم روشن می باشد. و بعلاوه اگر سیستم کامپیوتر گرم باشد ممکن است نشان دهنده این باشد که دستگاه روشن بوده و یا اینکه به تازگی خاموش شده است.

قطعات الکترونیکی مربوطه را مشخص و مستند سازی نماییم که جمع آوری نخواهند شد. به منظور تهیه یک رکورد اجرایی همانند آنچه که توسط اولین افسر صحنه جرم انجام گرفت از کل صحنه عکسبرداری نماییم، با زاویه 360 درجه در صورت امکان کل اتاق را با اقلام آن ثبت کنیم.

علاوه بر صفحه نمایش و قطعات دیگر از نمای جلوی کامپیوتر عکسبرداری کنیم. همچنین از آنچه که بر صفحه نمایش ظاهر شده است یادداشت برداری کنیم. برنامه های فعال ممکن است به ضبط ویدئویی یا مستند سازی وسیعتر فعالیت صفحه نمایش نیاز داشته باشند.[6]

هر صحنه جرم باید کاملاً مستند سازی شده و یادداشت هایی در مورد آن ثبت شود، عکاسی، طراحی و فیلم برداری ویدئویی نیز صورت می گیرد و یک سابقه گرافیکی را از ظواهر و موقعیت قربانی، اجسام و شواهد فیزیکی و ارتباط آنها با یکدیگر در صحنه جرم فراهم خواهد کرد.[7]

برای بازجویی از متهم نیز می توان از فن و تکنیک مستند سازی استفاده کرد. ضبط بازجویی بوسیله ضبط صدا یا تصویر یا ترکیبی از هر دو بهترین وسیله  مستند سازی است. این کار امکان انکار اظهارات متهم در مراحل بعدی را سلب می کند و همچنین از اتهام اخذ اعتراف به زور، نسبت به مأمورین  جلوگیری می کند.[8]

واقعی سازی

 

واقعی سازی شاخه دیگری است که با استفاده از رایانه و بازسازی تصاویر سه بعدی به وجود آمده است. تصاویر سه بعدی اجازه می دهد شخص در میان صحنه       قدم بزند. افزارهایی که اکنون در دسترس می باشند می توانند هم به وسیله صفحه نمایش و رایانه ای که روی میز قرار می گیرند وهم به وسیله عینکها و کلاه های مخصوص به کار برده شوند. تا تصاویر جنائی بوجود آورده و برای بیننده این خیال را ایجاد کنند که در محیط واقعی قرار دارد. در مسایل قانونی بازرس  می تواند با بازسازی یک واقعه از این طریق نقطه نظر مشهود را ارزیابی نموده و می توانند آتش سوزی ها و بروز ماجرا های مختلف را دوباره بوجود بیاورد. واقعی سازی اکنون در آتش نشانی جهت تفهیم و نشان دادن نمونه های آتش سوزی فرار از آتش و رفتارهای انسانی و به تصویر کشیدن آتش و خروج از آن به کار می رود. کاربرد قانونی وسیع واقعی سازی تنها وقتی میسر است که ضبط رایانه ای صحنه موثق و مطمئن بوده و وسایل نشان دادن صحنه در دادگاه موجود باشد. هر چند هزینه کم و دسترسی آسان به نمایش رایانه ای در دادگاه می تواند باعث امیدواری شود که این دستگاه به زودی مورد استفاده قرار گیرد.  

لیکن از سوی دیگر هزینه بالای تهیه مدلهای رایانه ای استفاده از واقعی سازی را تنها محدود به جنایات مهم و حوادث و پرونده های پیچیده خواهد نمود.  با وجودی که در حال حاضر این سیستم در تجربیات اولیه می باشد و معرفی چنین فناوری های اجتناب ناپذیر است لیکن باید یاد آور شد که برای استفاده از این نوع فناوری باید نکات ایمنی خاص نیز همراه باشد.در جریان پرونده های جنائی شواهدی که بوسیله واقعی سازی ارائه می گردند در معرض سوء استفاده عمدی  یا سهوی قرار دارند، مردم مایلند که آنچه را می بینند باور کنند و این مسئله تحت تاثیر قرار گرفتن هیأت منصفه را از آنچه که به وسیله اشخاص برنامه ریزی و ساخته شده است و مسلماً نظرات آنها را در بر دارد  محتمل می سازد.

در دادرسی پرونده های دعوا متقابل ((واقعی سازی)) می تواند کمک شایانی به کمیسیون طرف دعوا نماید و نهایتاً چنانچه هیأت منصفه به آنچه که در  واقعی سازی به وجود می آید اعتقادی نداشته باشد نیز می تواند منجر به حصول حق گردد.

حفاظت و بررسی صحنه جرم الکترونیکی

 

اولین فردی که وارد صحنه می شود باید تضمین امنیت تمامی اشخاص در صحنه جرم و حفاظت از صحت تمامی ادله سنتی و الکترونیکی، اقداماتی را به عمل بیاورد پس از محافظت از صحنه جرم و تمامی افراد واقع در آن، اولین افسری که به صحنه جرم وارد می شود. باید با چشم خود ادله بالقوه فیزیکی (مادی) و الکترونیکی را شناسایی کند. چون اولین کسی که از وقوع جرم مطلع می شود نیروی انتظامی است پس باید اقدام به حفظ صحنه کند.

قاضی تحقیق پس از حضور در صحنه و بررسی ظواهر امر دستور حضور پزشک و نیز نیرو های کارشناس لازم و مطابق با صحنه اعم از آتش سوزی، اسلحه و ....  را صادر می کند.

جهت حفاظت از صحنه جرم الگوی صلاحیت را مد نظر داشته باشیم. مدنظر داشتن الگوی فوق به این صورت است که مطمئن شویم کلیه اشخاص از      منطقه ای که ادله از آنجا گردآوری و جمع شده است دور شوند. در این مرحله از تحقیقات وضعیت هیچ کدام از وسایل الکترونیکی را تغییر ندهیم. چنانچه دستگاهی خاموش بود آن را خاموش بگذاریم و اگر روشن بود آن را به همان حالت باقی بگذاریم.

از داده های قابل امحاء به شکل فیزیکی و الکترونیکی محافظت به عمل آوریم. ممکن است که داده های قابل امحاء را بر روی پِیجِرها، جعبه های Caller ID سازماندهی کننده های الکترونیکی، تلفن های سلولی و دیگر وسایل مشابه پیدا کنند. [9]

قانون آئین دادرسی کیفری دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب 28/6/1378 باب اول را اختصاص به کشف جرم و تحقیقات مقدماتی داده است و فصل اول را نیز به ضابطین دادگستری و تکالیف آنان تخصیص داده در ماده 15 بیان می دارد:

« ضابطین دادگستری مأمورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات مقام قضایی در کشف جرم و بازجویی مقدماتی و حفظ آثار و دلایل جرم و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم و ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی به موجب قانون اقدام می نمایند عبارتند از :

1- نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران

2- رؤسا و معاونین زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان

3- مأمورین نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب که به موجب قوانین خاص و در محدوده وظایف محوله ضابط دادگستری محسوب می شوند.

4- سایر نیروهای مسلح در مواردی که شورای عالی امنیت ملی تمام یا برخی از وظایف ضابط بودن نیروی انتظامی را به آنها محول کند.

5- مقامات و مأمورینی که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محوله ضابط دادگستری محسوب می شوند».

در تبصره ذیل ماده مرقوم گزارش ضابطین را در صورتی معتبر می داند که موثق و مورد اعتماد قاضی باشد.

ضابطین به عام و خاص تقسیم بندی می شوند:

«ضابطین عام مأمورینی هستند که تحت نظارت و تعلیمات مقام قضایی صلاحیت اقدام در خصوص کلیه جرائم را دارند به استثنای مواردی که به موجب قوانین خاص از شمول صلاحیت آنها خارج گردیده است».

ضابطین خاص مأمورینی هستند که به موجب قوانین خاص در انجام وظایف ضابط دادگستری به حساب می آیند.

قانون گذار در مواد 106 تا 112 قانون آئین دادرسی کیفری دادگاههای عمومی و انقلاب مقررات و شرایطی در خصوص نحوه ضبط آلات و ادوات جرم وضع نموده است و نیز قانون آئین دادرسی کیفری مواد 42،43،78،80،109،110 را به صحنه جرم و دلایل و مدارک و آثار موجود اختصاص داده است و تکالیف مأمورین انتظامی، قضات تحقیق و پزشکی قانونی را معین نموده است و مبحث ششم را به معاینه محل و تحقیقات محلی اختصاص داده است.

ضابطین قضایی باید وضع صحنه جرم را به نحوی توصیف نمایند که خوانندة صورت مجلس معاینه محلی بتواند به جزئیات امر آگاهی یابد و صحنه جرم را در ذهن خود مجسم کند. [10]

ضابطین مکلفند در حین معاینه محل و تفتیش اماکن و اشیاء و بازرسی متهم، کلیه آلات و ادوات ارتکاب جرم و اموال و اشیاء ناشی ا ز جرم  و بطور کلی هر چیزی که در کشف جرم و احراز حقیقت مؤثر است، ضبط و در صورت مجلس توصیف و تعریف نمایند.

بین تحقیق محلی و معاینه محلی تفاوتهای زیادی وجود دارد امّا تفاوت اساسی میان این دو در این نکته است که :

در معاینه محل حفظ آلات و ادوات و علائم و آثار و قرائن موجود در صحنه جرم مدنظر است، درصورتیکه تحقیقات محلی نوعی بازجویی از شهود و مطلعین در محل و نوع جرم و یا درباره هویت،شغل و وضعیت متهم یا قربانی جرم می باشد.[11]

در باب تجارت الکترونیکی و جرائم رایانه ای هر کدام قوانین خاصی تصویب شده است که ضمن ارائه تعاریفی از اصطلاحات موادی در خصوص انواع جرائم و مجازاتها وضع شده است.[12]

با وجود این که امروزه در دنیای سنتی امنیت به کالایی قابل خرید و فروش تبدیل شده است و بزه دیدگان بالقوه با تهیه و به کارگیری انواع تجهیزات ایمنی سعی در پیشگیری از بزه دیدگی خود می کنند. ولی هنوز پلیس مهم ترین عامل در پیشگیری از جرم بشمار می رود.

در دنیای مجازی حضور فیزیکی پلیس در جامعة خود عاملی در پیشگیری از جرم محسوب می شود. ساختمان ها و اتومبیل های پلیس و شکل و ترکیب آنها و افسران و مأمورین ملبس به لباس پلیس و حتی رنگ لباس آنها تهدیدی برای مجرمین بالقوه به شمار می رود و به بیان دیگر حضور پلیس در جامعه نوعی تهدید مجرمین به کیفر محسوب می شود. معروفترین شیوه پلیس در پیشگیری از جرم  بهره گیری از اتومبیل های رنگی و افسران و مأمورین ملبس به لباس پلیس در قالب گشت های آشکار سواره یا پیاده    و نیز پاسگاه های ایست بازرسی ثابت و سیّار است . امروزه استفاده از دوربین های مدار بسته و سایر ابزار های الکترونیکی نیز برای پیشگیری از جرم رواج دارد. در دنیای مجازی نیز می توان اقدامات پیشگیرانه را تصور نمود و آن را محقق ساخت. امّا در دنیای مذکور هیچ ساختمان، اتومبیل رنگی، افسر یا مامور ملبس به لباس رسمی وجود ندارد. در چنین دنیایی نیز می توان حضور داشت و مجرمان بالقوه را تهدید نمود می توان به گشت زنی تعقیب و مراقبت و رد زنی پرداخت. این کار ابزار ها و روش های خاص خود را دارد که آشنایی با آنها برای کارکنان بخش گشت شبکه های رایانه ای، واحد های مبارزه با جرائم رایانه ای، سازمانهای پلیس لازم و ضروری است.

گشت زنی، تعقیب و مراقبت یک سوژه یا مظنون در اینترنت کار چندان آسانی نیست برای انجام این امر مهم همکاری چند بخش دولتی و غیر دولتی لازم و ضروری است. هر سازمان پلیسی، هر چند قدرتمند به تنهایی قادر به انجام این وظیفه نیست. در این مرحله از کار است که وجود رابطة خوب بین شرکت های مخابراتی ISP ها پلیس و ارتباطات بین المللی کار ساز می شود.

دسترسی به نقاط تماس 24 ساعته کشورهای دیگر که در ارتباط با پی جوی جرائم کامپیوتری فعال هستند بسیار مهم است.

بهره گیری از این روش به منظور پیشگیری از جرائم در دنیای واقعی وهم در  دنیای مجازی امکان پذیر است. سیستم اعلام خطر ابداعی پلیس بین المللی، از طریق نقاط تماس دایمی شبانه روزی و واحد های مبارزه با جرائم کامپیوتری کشورهای عضو در بکارگیری چنین روشی برای پیشگیری در دنیای مجازی است.

صحنه جرم در قتل عمد جایی که حمله ای منجر به مرگ رخ داده محلی که جسد کشف گردیده و جایی که آثار و ادله جرم وجود دارد صحنة جرم نامیده می شود. ممکن است همة محل های مذکور در یک جا، منطقه، استان، شهرستان یا کشور باشند و گاه پراکندگی جغرافیایی محل های فوق بسیار اندک است.

صحنه جرم در نفوذ غیر مجاز ممکن شامل سیستم های رایانه ای میزبان، سرویس گیرنده مخابرات،  ( ISP )، رایانه بزهکار می باشد.

ممکن است رایانه میزبان (Host) در ایران و رایانه بزهکار در ایالات متحده باشد و یا بالعکس. پراکندگی جغرافیایی صحنه جرم بسیار زیاد و معمولاً دور از هم و در محدوده مرزهای جغرافیایی کشورهای مختلف است.

در پی جویی جرم قتل عمد، غالباً مقام قضایی، پلیس، پزشک قانونی، اورژانس و آتش نشانی بر اساس نوع قتل دخالت دارند. در پی جویی نفوذ غیر مجاز  ( ISP ) میزبان  ( Host ) مخابرات و پلیس... بر اساس نوع و شکل حمله ایفای نقش      می کند.

در جرم قتل عمد آثار و ادله ای که شناسایی، جمع آوری و تجزیه و تحلیل می شود. غالباً شامل خون، مو، اثر انگشت، آثار کف کفش یا تایر ... است.

در جرم (نفوذ غیر مجاز) نیز آثار ادله شناسایی، جمع آوری و تجزیه و تحلیل      می شود. که غالباً شامل  ( IP ) نام کاربر، گذر واژه و... است.

در جرم قتل، پلیس برای شناسایی هویت مظنون، از مصاحبه و تحقیقات محلی، آثار انگشت و چهره نگاری استفاده می کند. در جرم نفوذ غیر مجاز پلیس برای شناسایی هویت مظنون از  ( IP ) مشخصات سیستم عامل و سخت افزار مظنون، شناسه، گذر واژه و فایل های نگهداری شده در مسیری که مظنون طی کرده و ...  همچنین آثار انگشت و روش های شناسایی هویت معمول در کشف جرائم کلاسیک بهره جویند. 

برای بررسی صحنه جرم قتل عمد و شناسایی و جمع آوری آثار موجود درآنجا از ابزارهایی مانند ذره بین، چراغ قوه، نور، ماورای بنفش، لیزر، جارو برقی، چسب، ژل، پنس، نایلون، شیشه و ...  برای تجزیه و تحلیل آنها از فناوری،  DNA میکروسکوپ الکترونی و دستگاه های پیچیده دیگر استفاده     می شود. برای بررسی صحنه جرم نفوذ غیر مجاز و شناسایی و جمع آوری آثار و ادله جرم از سخت افزار ها و عمدتاً نرم افزارهای تخصصی، که بر اساس استانداردهای بین المللی تولید شده اند استفاده می شود.

ادله دیجیتال فرّار، قابل تغییر،پاک شدن و جایگزینی سریع و آسان هستند.  بنابراین سرعت عمل در شناسایی و جمع آوری اهمیت بسیار دارد.

 

جرائم الکترونیکی :

 

سازمان های پلیسی بین المللی و داخلی کشورها، به منظور ایفای نقش و انجام وظایف خود در قبال جرائم کامپیوتری اقدامات وسیع و گسترده ای راآغاز  کرده اند. این اقدامات را می توان در دو سطح بین المللی و داخلی تقسیم بندی نمود :

الف : برنامه ها و اقدامات بین المللی ( اینتر پول ).

سازمان پلیس بین المللی پلیس جنایی در سال 1923م برابر با 1302 هـ ش، از سوی رؤسای پلیس کشور های اتریش، آلمان، دانمارک، یونان، مجارستان، فرانسه و مصر در طی اجلاسی که در شهر وین برگزار شد پایه گذاری گردید.

سالهاست که اینتر پول در مبارزه با جرائم مرتبط با فن آوری اطلاعات فعال است.

این سازمانها با بهره گیری از کارشناسان و متخصصان کشورهای عضو، اقدام به تشکیل گروه های کاری در این زمینه کرده است.رؤسای واحدهای مبارزه با جرائم کامپیوتری کشورهای با تجربه عضو سازمان در این گروه کاری  گرد هم آمده اند. گروه های کاری منطقه ای در اروپا، آسیا، آمریکا و آفریقا مشغول به کارند و زیر نظر کمیتة راهبردی جرائم فن آوری اطلاعات مستقر در دبیرخانه کل اینتر پول فعالیت می کنند.

ب : برنامه ها و اقدامات در سطح کشورها :

برنامه ها و اقدامات داخلی کشور ها در خصوص پدیده جرائم رایانه ای به طور خلاصه به دو بخش اقدامات پلیس کشورهای خارجی و اقدامات پلیس ایران تقسیم می گردند.

برخی از کشورها از جمله ایالات متحده و کشورهای اروپایی خاستگاه فن آوری اطلاعات به شمار می آیند. آنان پیش از ما فن آوری اطلاعات را به روش های گوناگون به خدمت گرفته، با آثار و تبعات مثبت و منفی آن نیز پیش از ما آشنا گشته اند و در صدد تقویت جنبه های خوب و مبارزه با آثار و پیامدهای منفی ناشی از آن که در قالب جرائم رایانه ای ظاهر گشته بر آمدند.  نیروی انتظامی ایران با عنایت به فقدان قوانین شکلی و ماهوی در خصوص جرائم رایانه ای در ایران و بهره گیری بزهکاران از رایانه در ارتکاب جرائم کلاسیک اقداماتی را در راستای پیش گیری و مقابله با جرائم مذکور انجام داده اند. با توجه به اقدامات انجام شده از قبیل بهره گیری از نظرات کارشناسان و متخصصین و صاحب نظران حقوقی و انفورماتیکی نتیجه می گیریم که  تشکیل واحد های مبارزه با جرائم رایانه ای لازم است. اخیراً پلیس ایتالیا با ابتکاری بسیار جالب با تاسیس اولین مرکز پلیس اینترنت در خاک اروپا با متخلفین و سارقین برخورد قانونی می کند .افسران این مرکز پلیس برای گشت زنی در خیابانهای رم هیچوقت از اداره خود بیرون نمی آیند و در عوض ماموران پلیس در بزرگراهها و خیابانها و کوچه و پس کوچه های دنیای دیگری به گشت زنی می پردازند  یعنی گشت و گذار در دنیای اینترنت .

در دنیای بی انتهای اینترنتی اسلحه ای در کار نیست ، دستبندی وجود ندارد و گلوله ای شلیک نمی شود در عوض ماوس و کیبورد و مانیتور وجود دارد.

 

بطور کلی جرائم رایانه ای را می توان در ایران به سه دسته تقسیم نمود:

 

دسته اول:

 آن دسته جرائمی هستند که در آنها رایانه و تجهیزات جانبی آن موضوع جرم واقع می شوند.

 مانند سرقت، تخریب.

 

دسته دوم:

جرائمی را شامل می شوند که در آنها رایانه به عنوان ابزار ارتکاب جرم به کار گرفته می شود.

مثل: جعل، اخاذی، پخش و اجارة فیلم های غیر مجاز از  طریق اینترنت.

 

دسته سوم:

جرائمی هستند که می توان آنها را جرائم رایانه ای محض یا جرائم رایانه ای به معنای خاص کلمه نامید. این نوع از جرائم کاملاً با جرائم کلاسیک تفاوت دارند و در دنیای مجازی به وقوع می پیوندند. امّا آثار آنها در دنیای واقعی ظاهر می شوند.  مانند : دسترسی غیر مجاز ، نقض حقوق پدید آورند گان نرم افزار . . .  که طبق قانون حمایت از حقوق پدید آورند گان نرم افزار های رایانه ای مصوب10/10 /79 جرم تلقی می شود.[13]

منبع