تعدادی سوال و جواب در خصوص فعالیت های روزمره رایانه ای
در این نوشتار سعی می شود مستدل و مستند به مواد قانونی به این سوالات پاسخ داده شود.
البته این نوشتار بصورت تخصصی نگارش نیافته و حقوقدانان محترم چنانچه ایراد یا اشکالی بنظرشان می رسد حتما به اینجانب اعلام تا در صورت امکان پاسخ مستدل تر ارائه شود.
1) ایا فروش یا در اختیار دیگران قرار دادن وی پی ان (vpn) جرم است؟
2) ایا خرید وی پی ان جرم است؟
3) ایا استفاده از وی پی ان جرم است؟
4) ایا فروش یا در اختیار گذاشتن نرم افزار یا سایت فیلترشکن جرم است؟
5) ایا خرید نرم افزار یا سایت فیلتر شکن جرم است؟
6) ایا استفاده از نرم افزار یا سایت های فیلتر شکن جرم است؟
7) ایا تماشا کردن محتوای مستهجن یا مبتذل در سایت های اینترنتی جرم است؟
8) ایا ذخیره کردن محتوای مبتذل یا مستهجن و نگهداری این گونه اطلاعاتی بر روی حافظه کامپیوتر یا لوح های فشرده و یا دیسکت ها جرم است؟
پاسخ این سوالات در سه بخش ارائه می گردد
قسمت اول:
ایا فروش یا در اختیار دیگران قرار دادن وی پی ان (vpn) جرم است؟
ایا فروش یا در اختیار گذاشتن نرم افزار یا سایت فیلترشکن جرم است؟
در خصوص اینکه وی پی ان چیست و کاربرد های ان چه می باشد مطالب زیادی نوشته شده اما مختصر و مفید اینکه:
« وی پی ان کوتاه شده عبارت Virtual Private Network یا شبکه مجازی خصوصی است. همان طور که از نامش پیداست، این روش اتصال به اینترنت برای حفظ امنیت و حریم شخصی کاربر است. در این روش اطلاعات شخصی کاربر کدگذاری و از شبکه ای عبور داده می شود که ردیابی آن برای یک هکر یا خراب کار اینترنتی غیرقابل ردیابی باشد. همین طور بانک ها که ممکن است هر روزه بخواهند اطلاعات مالی خودشان و هزاران مشتری شان را جابه جا کنند، باید از یک چنین شبکه امنی استفاده کنند تا احتمال ردیابی این اطلاعات را به حداقل برسانند. بنابراین یکی از مهم ترین کاربردهای وی پی ان رمزنگاری اطلاعات و بالاتر بردن خطوط ارتباطی تحت وب است. (منبع)»
اما یکی از کاربرد های وی پی ن در کشور ما عبور از فیلترینگ است که البته برخی از سایت ها مدعی شده اند که استفاده از وی پی ان و فیلتر شکن، خطراتی نیز برای کاربر دارد.
با توضیحات فوق نتیجه می گیریم که وی پی ان، جزء ابزار هایی که صرفا برای ارتکاب جرائم رایانه ای بکار می رود نیست و به همین دلیل از شمول بند الف ماده 25 قانون جرائم رایانه ای خارج است.
ماده (25) هرکس مرتکب اعمال زیر شود، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد:
الف) تولید یا انتشار یا توزیع یا معامله داده‌ها یا نرمافزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرائم رایانه‌ای به کار میروند.
ماده قانونی دیگر که با این مقوله ارتباط دارد بند الف ماده 15 این قانون است که مقرر می دارد: هرکس از طریق سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود، به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:
الف) چنانچه به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن، آنها را تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات.ارتکاب این اعمال در خصوص محتویات مبتذل موجب جزای نقدی از دو تا پنج میلیون ریال است.
با توجه به این ماده و تبصره، بدیهی است که فروش یا در اختیار قرار دادن وی پی ان یا فیلتر شکن به سایر اشخاص، دستیابی افراد به محتویات مبتذل و مستهجن را تسهیل می کند به بیان دیگر، کاربرد غالب وی پی ان و فیلترشکن در ایران دسترسی به سایت های مسدود شده غیر اخلاقی مبتذل و مستهجن و یا سایت های سیاسی معاند نظام است. با این اوصاف چنانچه کسی با فروش یا در اختیار قرار دادن وی پی ان یا نرم افزار ها و یا سایت های فیلترشکن، موجبات اسان شدن دستیابی افراد به سایت های مبتذل یا مستهجن شود مشمول بند الف ماده 15 خواهد بود البته با این شرط بسیار مهم:
رکن معنوی این جرم اگرچه تصریح نشده اما بنظر می رسد که با توجه به اینکه اصل در جرائم عمدی و اگاهانه بودن است، در واقع فروشنده ای مجرم خواهد بود که عالمانه این کار را تسهیل کرده باشد و یا از قرائن مثبته استنباط شود که وی با هدف تسهیل دسترسی به سایت های مبتذل و یا مستهجن، وی پی ان را در اختیار سایرین قرار داده است.
و اخرین نکته در خصوص بحث فروش وی پی ان و فیلتر شکن اینکه:
طبق بند ب ماده 25 فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر دادهای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را فراهم میکند جرم است ولی باید توجه داشت وی پی ان و همچنین نرم افزار های فیلتر شکن، ابزاری برای دسترسی به سایت های فیلتر شده هستند نه ابزاری برای دسترسی غیر مجاز به داده ها یا سیستم های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به افراد دیگر. بنابراین فروش وی پی ان مشمول این ماده نخواهد بود. (برای اطلاعات تکمیلی درمورد جرم دسترسی غیر مجاز به این سایت مراجعه نمائید)
در بند 7 قسمت ه فهرست مصادیق محتوای مجرمانه، انتشار فیلتر شکن ها و آموزش روش های عبور از سامانه های فیلترینگ جزء مصادیق محتوای مجرمانه و مرتبط با بند ج ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای ذکر شده است که در این باره ذکر این توضیح ضروری است که جرائم ذکر شده در بند ج ماده 25 عبارتند از دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی که اگر چه در ارتکاب این جرائم شاید از نرم افزار های فیلتر شکن یا وی پی ان استفاده شود و در این صورت نفس این اقدامات جرم است اما استفاده غالب از وی پی ان و فیلتر شکن در ایران، دستیابی به سایت های مسدود شده است که مشمول هیچ یک از جرائم مذکور در بند ج ماده 25 نمی شود و تمامی این جرائم تعاریف خاصی دارند. نکته دیگر اینکه، ذکر یک عنوان در لیست فهرست مصادیق محتوای مجرمانه، موجب جرم انگاری ان عمل نمی شود زیرا این مصادیق توسط کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تعیین می شود و الزامات مربوط به این کمیته بر اساس مواد 21 و 23 قانون صرفا راجع به پالایش محتوای مجرمانه توسط ارائهدهندگان خدمات دسترسی است به این صورت که ارائهدهندگان خدمات دسترسی موظفند هر گونه سایتی را که دارای یکی از این مصادیق باشد پالایش و ارائه خدمات ان را مسدود کنند اما این کمیته اختیار جرم انگاری برای افراد را ندارد.
نتیجه:
فروش یا در اختیار قرار دادن وی پی ان و نرم افزار های فیلترشکن بطور مطلق جرم نیست مگر اینکه در راستای تسهیل دسترسی افراد به سایت های حاوی محتویات مبتذل و مستهجن باشد که در یان صورت وفق بند الف ماده 15 قانون جرائم رایانه ای جرم است.
****
اصلاح در مورخ 24/7/1391:
اخیرا در چند دادنامه صادره از دادگاه های جزایی مشاهده شد که فروش وی پی ان را جزء مصادیق بند ج ماده 25 این قانون دانسته و فروشنده را به استناد این ماده محکوم کرده اند در حالی که بند ج مقرر می دارد:
آموزش نحوة ارتکاب جرایم دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی.
بنابراین اگرچه دادن وی پی ان به یک نفر، به نحوی یاد دادن نحوه عبور از فیلترینگ است یعنی همان اموزش، اما مصادیق در این بند احصا شده به اموزش نحوه ارتکاب جرائم دسترسی غیر مجاز- شنود غیر مجاز جاسوسی رایانه ای- تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی و استناد دادگاه صادرکننده رای نیز به این بند، با تصور تطبیق فروش وی پی ان با اموزش نحوه ارتکاب جرم دسترسی غیر مجاز بوده است لکن عبور از فیلترینگ یعنی کاری که اکثر افراد با استفاده از وی پی ان انجام می دهند، جزئ مصادیق دسترسی غیر مجاز نیست. دسترسی غیر مجاز در ماده یک همین قانون جرم انگاری شده و عبارتست از اینکه کسی به طور غیرمجاز به داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد. و در این مقاله بطور مبسوط در خصوص جرم دسترسی غیر مجاز توضیح داده شده و چنین برداشت می شود که دسترسی غیر مجاز با عبور از فیلترینگ تفاوت دارد.
*******
دوم:
ایا خرید وی پی ان و فیلتر شکن یا استفاده از انها جرم است؟
صرف خرید وی پی ان یا نرم افزار های فیلتر شکن با هر نیت و قصدی باشد جرم نیست چه با قصد دستیابی به سایت های مبتذل یا مستهجن یا سایر سایت های مسدود شده و یا مقاصد دیگر. هیچ ماده قانونی در قانون جرائم رایانه ای قابلیت تطابق با عمل خرید وی پی ان و یا نرم افزار های فیلتر شکن را ندارد بنابراین اگر چه فروش وی پی ان و فیلترشکن با قصد تسهیل دسترسی به محتویات مستهجن و مبتذل جرم است و فروشنده مجرم است اما خریدار مجرم نیست. در واقع علیرغم اینکه خریدار و فروشنده دو طرف یک معامله هستند قانونگذار اقدام یکی را با شرایط خاصی جرم انگاری کرده اما اقدام طرف دیگر را جرم انگاری نکرده است. علت این امر نیز واضح است: بند الف ماده 15 در واقع گونه ای از معاونت در جرم موضوع ماده 14 و تبصره ان است. ماده 14 مقرر می دارد: هرکس به وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را تولید، ارسال، منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد ارسال یا انتشار یا تجارت تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
بر اساس این ماده و تبصره ان، تولید، ارسال، انتشار، توزیع یا معامله محتویات مستهجن و مبتذل جرم است و همچنین تولید یا ذخیره این محتویات به قصد انتشار یا ارسال یا تجارت جرم انگاری شده است و یکی از راه های ارسال و انتشار یا توزیع یا معامله این محتویات، استفاده از نرم افزار های فیلترشکن یا وی پی ان است بنابراین قانونگذار خواسته مصادیق تحریک، ترغیب، تهدید، تطمیع، فریب تسهیل یا آموزش دستیابی را که در واقع مصادیق معاونت در جرم اند را بصورت جداگانه مورد توجه قرار داده و جرم انگاری کند.
در مورد استفاده از وی پی ان و فیلترشکن نیز صرف استفاده از وی پی ان جرم نیست مگر اینکه استفاده منجر به مصادیق مذکور در ماده 14 و تبصره ان شود که در این صورت نیز، ان مصادیق جرم اند نه استفاده از این نرم افزار ها.
قسمت سوم:
ایا تماشا کردن محتوای مستهجن یا مبتذل در سایت های اینترنتی جرم است؟
ایا ذخیره کردن محتوای مبتذل یا مستهجن و نگهداری این گونه اطلاعاتی بر روی حافظه کامپیوتر یا لوح های فشرده و یا دیسکت ها جرم است؟
در خصوص محتوای مبتذل و مستهجن با دو قانون عمده روبرو هستیم قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیرمجاز می‌نمایند و قانون جرائم رایانه ای.
در تبصره 2 قسمت ب ماده 3 قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیرمجاز می‌نمایند امده است:
دارندگان نوارها و دیسکتها و لوحهای فشرده مستهجن و مبتذل موضوع این قانون به جزای نقدی از پانصدهزار(500.000) ریال‌تا پنج میلیون (5.000.000)ریال و نیز ضبط تجهیزات محکوم می شوند و نوارها و دیسکتها و لوحهای فشرده مکشوفه امحاء می‌گردد.
همچنین در ماده 10 این قانون پیش بینی شده است که: انتشار آثار مستهجن و مبتذل از طریق ارتباطات الکترونیکی و سایتهای کامپیوتری یا وسیله و تکنیک مشابه دیگر از مصادیق تکثیر و انتشار محسوب و مرتکب حسب مورد به مجازات مقرر در این قانون محکوم می‌شود.
البته در این قانون راجع به تولید و تکثیر و توزیع لوح های مبتذل و مستهجن و حتی غیر مجاز با شرایط و ضوابط خاصی جرم انگاری شده است اما انچه می تواند ظاهرا با سوالات این قسمت در ارتباط باشد همین دو ماده است.
در قانون جرائم رایانه ای نیز صرفا ماده 14 با این موضوع مرتبط است که مقرر می دارد:
هرکس به وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را تولید، ارسال، منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد ارسال یا انتشار یا تجارت تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
با دقت نظر در این مواد بنظر می رسد که صرف تماشای محتویات مستهجن یا مبتذل در سایت های اینترنتی مشمول هیچ یک از این قوانین نباشد اما در مورد ذخیره کردن محتوای مبتذل یا مستهجن و نگهداری این گونه اطلاعاتی بر روی حافظه کامپیوتر یا لوح های فشرده و یا دیسکت ها اگر این کار با هدف ارسال یا انتشار یا تجارت باشد مشمول ماده 14 و جرم می باشد که مجازات ان حبس از 91 روز تا دو سال و جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال و یا هر دو خواهد بود و اگر این کار بدون این مقاصد باشد مشمول تبصره 2 قسمت ب ماده 3 قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیرمجاز می‌نمایند خواهد شد که مجازات ان صرفا جزای نقدی و امحاء ان نوار ها یا دیسکت هاست.
تنها نکته قابل بحث در این رابطه این است که در تبصره 2 قسمت ب ماده 3 قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیرمجاز می‌نمایند به نوارها و دیسکتها و لوحهای فشرده اشاره شده است که اینها تعارف مشخصی دارد که در مجموع می توان به این نتیجه رسید که لوح فشرده شامل هارد دیسک کامپیوتر و حافظه های قابل حمل (فلش مموری) نمی شود بنابراین نگهداری اطلاعات یاد شده بدون قصد انتشار یا ارسال یا تجارت، در نوار و دیسکت و لوح های فشرده جرم و مشمول قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیرمجاز می‌نماینداست اما نگهداری ان در هارد دیسک کامپیوتر یا فلش مموری قابلیت انطباق با این قانون را نداشته و جرم نمی باشد که البته این نقض قانون است که می بایست یا در کاربرد الفاظ به گونه ای عمل می شد که هرگونه نگهداری را جرم بداند و یا قانونگذار با توجه به پیشرفت های جامعه، قانون را اصلاح و به روزرسانی می کرد.
برای اطلاعات تکمیلی راجع به لوح های فشرده و دیسکت به این لینک ها مراجعه نمائید. + + + +
نکته پایانی و یک تذکر:
اگرچه از لحاظ قانونی، مشاهده محتوای مستهجن و یا مبتذل در سایت های اینترنتی انگونه که بیان شد جرم نیست اما فتاوای معتبر وجود دارد که این کار را به لحاظ بیم به گناه افتادن حرام اعلام کرده و در نتیجه با استناد به قاعده التعزیر بما یراه الحاکم . امکان مراجعه به فتاوای معتبر در قانون ائین دادرسی کیفری، امکان ارد برخی قضات این گونه اقدامات را به استناد فتاوای فقهی جرم دانسته و مجازات تعزیری در نظر بگیرند.
پایان
انتشار یا استفاده این مطلب در وبلاگ یا سایت ها فقط با ذکر منبع و نام نویسنده (بلوچی) مجاز است. از اینکه به حقوق سایرین احترام می گذارید متشکرم